Halk Edebiyatında Maniler

Mani türü Halk Edebiyatı’nda bilinen en yaygın türdür. Halk içinde söylenmesi en kolay, yaygın olan eserlerdir. Kökeni Orta Asya’ya kadar gitmektedir. Dörtlüklerle söylenen, milli ölçümüz hece ölçüsünün kısa kalıplarına uyan bu türde anlam genellikle son iki dizede ortaya konur. İlk iki dize kafiye için söylenir. Düz mani, yedekli mani, kesik mani gibi türleri bulunmaktadır. Maniyi diğer şiir türlerinden ayıran önemli özelliği aaba uyak düzenidir.

İndirdim kayuğımi /Rizeliyim Rizeli / Adam cebinde taşır / Senin gibi güzeli  

Bazı manilerde uyak düzeni değişebilir.

Yaradanım affeyle / Bende kusur her günah / Bir vefasız yar için / Çekiyorum her gün ah

Cinaslı maniler yaygın olarak söylenen manilerdir. Yazılışı aynı anlamı farklı sözcükler dize sonlarında kullanılarak cinaslı maniyi oluşturur. 

Yara sızlar / Ok değmiş yara sızlar / Yaralının halinden / Ne bilir yarasızlar / Gam zedeler / Gam vurur gam zedeler / Sinem hakkak delemez / Delerse gamze deler

Maniler genellikle dört dizeden oluşur fakat yedekli mani dört dizeden fazladır.

Ağlarım çağlar gibi / Derdim var dağlar gibi / Ciğerden yaralıyım / Gülerim ağlar gibi / Her gelen bir gül ister / Sahipsiz bağlar gibi 

Manilerin içerdikleri konulara göre sınıflandırılması şöyledir:

1.Niyet (fal,yorum) manileri 

2. Sevda manileri 

3. İş manileri 

4. Bekçi ve davulcu manileri 

5. Sokak satıcılarının manileri 

6. Meydan kahvelerinin cinaslı manileri 

7. Doğu Anadolu’da hikaye manileri 

8.Mektup manileri

Mani türünü seslendirenler halk içinde yaşayan âşıklar, saz şairleri olabileceği gibi hiçbir eğitimi olmayan, işinde gücünde insanlar da olabilir. Günlük yaşamda karşılaşılan herhangi bir olay, sorun, sevinç, acı, özlem, ayrılık, umut ya da umutsuzluk mani söylemeye sebep olabilir.

Türk şairlerini mani türü etkilediği için birçok şair mani tarzında şiir yazmıştır. Burada örneklerin hepsini vermeye sayfalar yetmez. Ancak çok azının örneğini buraya alacağız. Mani tarzındaki bu şiir örnekleri şairlerin edebiyata kattıkları özgün dilleriyle halk edebiyatındaki manilerden beslenirken bir yandan da yeni bir estetik zevk oluşturmaktadır. Sözü uzatmadan modern şiirimizdeki mani tarzında yazılmış şiirleri görelim. 

ŞAŞIBEY’E MANİLER 

Başında poşusu var  / Gözünde şaşı-sı var / Kanmayın beyliğine / Onun da paşası var / Dağ di-binde dolanır  / Sabah akşam ilenir / Besni’de kemik duysa / Harkete’den yalanır / Aşı küncülü ekmek / Üstü incili ekmek / Önümüze attığı / İçi sancılı ekmek / Gün olur harman olur / Bizde de derman olur / Şaşıbey’in beyliği / Boynuna ferman olur / Ülkü Tamer

SEVİNÇ 

Sarılıp birbirinize çocuğunuzla / Uyudunuz mu hiç / Akan uyku değil sanki aranızda / Uyku hafifliğinde bir se-vinç  /  İsmail Uyaroğlu

YARI YOL 

Nasıl istersen öyle dinle, bakın; / Dalların zirve-sindeyiz ancak, / Yarı yoldan ziyade yerden uzak; / Yarı yol-dan ziyade maha yakın. / Ahmet Haşim

GÜZ 

Kurudu artık otlar / Bitmiyor tazeleri / Birikinti sularda / Yaprak cenazeleri / Kemalettin Kamu

DÖRTLÜK 

Dağ doruğu deler gider bulutu / Dağ dibinde ak evler kutu kutu / Evdekiler! Yok mu koklamak isteyen / Dağ doruğundan getirdiğim otu / Nazım Hikmet

BEKLENEN 

Ne hasta bekler sabahı / Ne kanlı şehidi mezar / Ne de şeytan bir günahı / Seni beklediğim kadar / Necip Fazıl Kısakürek

ODALAR VE SOFALAR 

Evler bir nara benzer / Nar tanesi, sofalar / Akşam, yol gibi gezer; / Sükun, su gibi dolar / Sabri Esat Siyavuşgil

CIMBIZLI ŞİİR 

Ne atom bombası / Ne Londra Konferansı / Bir elinde cımbız, bir elinde ayna / Umurunda mı dünya

Mani türü insanımızın yaratıcılığını ortaya koyan bir edebi tür olarak bütün edebi metinlerin içinde yer almıştır. Biz burada sadece modern şiirden örnekler verdik. Dikkatli okur-lar romandan hikâyeye, tiyatrodan denemeye her edebi türün içinde maniye rastlayabilirler. Günümüz edebiyatını etkileyen mani türü bu gidişle geleceğin edebiyatında da yerini alacak-tır. Yazımızı Sunay Akın’ın mani tarzındaki şiiriyle bitirelim.

Bir kömür çıtırdadı sobada / Kayıp bir madencinin kalbi rast geldi /Atıverdi / Sıcak odada